Dit rapport doet verslag van bevindingen in de proeftuin Digitale Inclusie die in 2019-2021 in Groningen is uitgevoerd. Binnen deze proeftuin is samengewerkt tussen de Rijkuniversiteit Groningen, de gemeente Groningen, het Alfa College en de Stichting Kinderopvang Stad Groningen (SKSG). Deze partners werken ook samen in de Digital Literacy Coalition (www.digital-literacy.nl) waarin onderwijs- en kennisinstellingen, overheden, het bedrijfsleven en cultureel-maatschappelijke organisaties de handen ineen hebben geslagen om de digitale geletterdheid van Groningers te vergroten. Zo kunnen ze (beter) participeren in een steeds verder digitaliserende samenleving.
Het verloop van de coronacrisis die in maart 2020 losbrak had grote invloed op het onderzoek. Doordat veel geplande activiteiten direct fysiek contact met mensen vereisten op de kinderopvang, bij cursussen en in de wijk, moest onderzoek worden uitgesteld en anders worden ingericht. De kinderopvang werd gesloten en was vervolgens door restrictieve maatregelen, gericht op het voorkomen van corona-uitbraken, niet toegankelijk voor de onderzoekers. Datzelfde gold voor cursussen voor laaggeletterden op het Alfa College. Informele cursussen in de Groningse Oosterparkwijk werden afgelast vanwege de kwetsbaarheid van zowel deelnemers als vrijwilligers. Dit neemt niet weg dat nochtans interessante inzichten en ervaringen zijn opgedaan in de proeftuin.
In het eerste werkpakket is een onderzoeksframework voor digitale geletterdheid en inclusie ontwikkeld. In overleg met het Ministerie van BZK is dit toegespitst op het betrekkelijk nieuwe concept “digitaal bewustzijn”. Dit ligt “ten grondslag aan een groot deel van het inclusiebeleid” waar het gaat om de digitale overheid (Knops, 2020). Tegelijkertijd is het concept digitaal bewustzijn nog onvoldoende geconceptualiseerd. Dit maakt het moeilijk om interventies op te zetten of beleid te formuleren om digitaal bewustzijn te stimuleren. In deze studie conceptualiseren wij digitaal bewustzijn op basis van systematisch literatuuronderzoek.
In het tweede werkpakket is, samen met de Stichting Kinderopvang Stad Groningen (SKSG), onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van digitale geletterdheid binnen het gezin en in de opvoeding. De centrale vraag is hoe binnen de context van het gezin, school en de buitenschoolse opvang (BSO) digitale geletterdheid tot stand komt. Het vertrekpunt is hier de gezinscontext van het mediagebruik en mediagedrag van opgroeiende kinderen. We beogen hiermee inzichten en handvatten te bieden voor de ontwikkeling van digitale geletterdheid en voor een verantwoorde omgang met digitale media in het dagelijks leven van opgroeiende kinderen.
In het derde en vierde werkpakket staat de vraag centraal welke factoren het ontwikkelen van digitale geletterdheid binnen formeel en informeel onderwijs bevorderen dan wel belemmeren. Voorts onderzoeken we hoe digitaal geletterdheidsonderwijs in enerzijds een informele en anderzijds een formele leeromgeving beter op elkaar aan kan sluiten. Hoe kan een doorlopende leerlijn worden gecreëerd zodat beide vormen van onderwijs elkaar versterken? We doen dit aan de hand van onderzoek naar cursussen digitale vaardigheden voor laaggeletterden bij het ROC Alfa College (WP3) en informele hulp en cursussen door vrijwilligers in de Groningse Oosterparkwijk (WP4).
In dit rapport presenteren we per hoofdstuk de belangrijkste conclusies en aanbevelingen.
